Ζούμε στην εποχή που η παγκοσμιοποίηση της αγοράς, οι τεχνολογικές εξελίξεις, η επανάσταση στις επικοινωνίες, το πέρασμα από την κοινωνία της πληροφορίας στην κοινωνία της γνώσης, οι προσωρινές περίοδοι σταθερότητας που μέρα με τη μέρα μας φέρνουν ολοένα και πιο κοντά στο χείλος μιας οικονομικής κατάρρευσης, αποτελούν κορυφαίες προκλήσεις για τη χώρα μας ως προς τον καθορισμό του μέλλοντός της.
Οι προκλήσεις μπορούν να αντιμετωπισθούν, μόνο αν προετοιμαστούμε κατάλληλα. Πρέπει το σύστημα εκπαίδευσης να προσαρμόζεται έγκαιρα και αποτελεσματικά στις απαιτήσεις του διεθνούς περιβάλλοντος και να δημιουργεί πολίτες με βαθιά γνώση και δεξιότητες συμβατές με τις ανάγκες της οικονομίας και της κοινωνίας και να έχει ισχυρά ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα. Η επιτυχία αυτών των στόχων πραγματοποιείται μόνο αν κατανοήσουμε ότι: Η ανόρθωση της παιδείας μας είναι ο μόνος δρόμος για να σωθεί, να επιβιώσει και να διατηρήσει την ταυτότητά της η Ελλάδα στην Ενωμένη Ευρώπη και στον κόσμο. Η εικοσαετής εμπειρία μου στην ενημέρωση, σχετικά με τους στόχους του επαγγελματικού προσανατολισμού εκεί κατά την γνώμη μου καταλήγουν.
Οι στόχοι του Σχολικού Επαγγελματικού Προσανατολισμού (ΣΕΠ) ξεκινούν από προσδοκίες και προθέσεις που βρίσκονται σε αρμονία και αντίστοιχα με τους γενικότερους σκοπούς της εκπαίδευσης. Η εκπαίδευση υποβοηθεί τους μαθητές να «γίνονται ελεύθεροι και υπεύθυνοι πολίτες, να καλλιεργούν και να αναπτύσσουν το πνεύμα και το σώμα τους, τις κλίσεις, τα ενδιαφέρονται και τις δεξιότητές τους… να αναπτύσσουν δημιουργική και κριτική σκέψη και αντίληψη συλλογικής προσπάθειας και συνεργασίας…». Όπως είναι γνωστό, τα χρόνια της εκπαίδευσης ‒ σε όλες τις χώρες και ιδιαίτερα στις χώρες-μέλη της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, έχουν αυξηθεί. Επιπλέον, έχουν δημιουργηθεί προϋποθέσεις τέτοιες, ώστε ένα μεγάλο ποσοστό νέων, μπορεί να συνεχίζει τις σπουδές και πέρα από την υποχρεωτική εκπαίδευση. Ωστόσο, η μετάβαση των νέων από την εκπαίδευση στην ενεργό ζωή, την κοινωνική και την επαγγελματική, παρουσιάζει σήμερα περισσότερα και σοβαρότερα προβλήματα.
Αιτία γι’ αυτό είναι:
Από τη μια μεριά, ένα ολόκληρο πλέγμα αντικειμενικών δυσμενών συνθηκών ανάμεσα στις οποίες πρωταρχική θέση παίρνει σήμερα η ΑΝΕΡΓΙΑ. Από την άλλη, αιτία είναι η έλλειψη κατάλληλης προετοιμασίας των νέων να αντιμετωπίσουν αυτές τις δύσκολες καταστάσεις. Πιστεύω ότι σε αυτό θα βοηθήσει ο ΣΕΠ. Στόχος του ΣΕΠ δεν είναι να προσφέρει στους μαθητές μια απλή θεωρητική πληροφόρηση, αλλά να τους δώσει άμεσα χρήσιμα εφόδια στη ζωή. Να τους φέρει σε αμεσότερη συστηματική επαφή με το εξωσχολικό κοινωνικό περιβάλλον και τον κόσμο της εργασίας, έτσι ώστε να αποκτήσουν γνώσεις, εμπειρίες και δεξιότητες που θα τους επιτρέψουν ενσυνείδητα να επιλέξουν και να επιδοθούν σε κάτι που τους ταιριάζει και τους αρέσει, αλλά και που προσφέρεται στην αγορά εργασίας.
Εκτός της γενικής πληροφόρησης που μπορεί να έχουν οι μαθητές από τον καθηγητή Σύμβουλο Σχολικού Επαγγελματικού Προσανατολισμού γύρω από τις σπουδές και τα επαγγέλματα, οι κλίσεις, τα ενδιαφέροντα και η γενικότερη αντίληψη για τον εαυτό τους, θα παίξουν αναμφισβήτητα τον βασικότερο ρόλο στη διαδικασία της εκλογής επαγγέλματος. Βέβαια, ας μην ξεχνάμε ότι οι:
α) οικογενειακοί
β) οικονομικοί
γ) ψυχολογικοί και
δ) κοινωνικοί παράγοντες, επηρεάζουν την απόφαση για την εκλογή του επαγγέλματος.
Ο Σχολικός Επαγγελματικός Προσανατολισμός, ΟΠΩΣ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΕΦΑΡΜΟΖΕΤΑΙ ΣΤΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ ΜΑΣ που κατά την άποψή μου αποτελεί την σπουδαιότερη εκπαιδευτική - πληροφοριακή στιγμή, σκοπό έχει να βοηθήσει τον μαθητή να γνωρίσει περισσότερο τον εαυτό του και να αναπτύξει τις δυνατότητες και δεξιότητές του, ώστε να γίνει περισσότερο ικανός να παίρνει συνειδητές και ΩΡΙΜΕΣ αποφάσεις, να σχεδιάσει το μέλλον του και να προσαρμόζεται δυναμικά στις αλλαγές της ζωής.
Στα πλαίσια της διαδικασίας του ΣΕΠ, επίκεντρο δεν είναι πια το μάθημα αλλά ο μαθητής. Στόχος της όλης διαδικασίας είναι η προσωπική του ανάπτυξη, μέσα από τη βοήθεια που του παρέχεται από τον καθηγητή του ΣΕΠ να συνειδητοποιήσει την κοινωνική του διάσταση, να καλλιεργήσει μέσα στην ομάδα τις ικανότητές του για διαπροσωπικές σχέσεις με πνεύμα συνεργασίας και όχι ανταγωνισμού, να αναπτύξει πρωτοβουλίες, να ενισχύσει το αυτοσυναίσθημά του. Παράλληλα, να αρχίσει σταδιακά να σκέφτεται την εργασία και τα προβλήματά της και να κατανοεί τη σημασία της πληροφόρησης ιδιαίτερα για τον κόσμο της εργασίας, να αποκτά εμπειρίες από τον επαγγελματικό χώρο ώστε η μελλοντική του ένταξη σ’ αυτόν να γίνει ευκολότερη. Δυστυχώς όμως κάποιες φορές σε κάποια σχολεία, ο ΣΕΠ αντιμετωπιζόταν σαν κάτι το αμελητέο και ως συμπλήρωση του ωραρίου κάποιου εκπαιδευτικού.
Το σωστό είναι, μέσα στα πλαίσια της τάξης, η επίτευξη των στόχων να επιδιώκεται με τα ερεθίσματα που δημιουργεί ο καθηγητής για προβληματισμό και συζήτηση. Δίνεται η δυνατότητα στους μαθητές, να εκφράσουν άνετα απόψεις και συναισθήματα χωρίς τον φόβο της αξιολόγησης, αφού ο ΣΕΠ πρέπει να είναι το μόνο «μάθημα» στη μέση εκπαίδευση που δεν βαθμολογείται. Μια θετική συμβολή του ΣΕΠ είναι ότι ο ΣΕΠ δίνει την ευκαιρία σε όλους τους μαθητές, να εκφράσουν την άποψή τους και όχι μόνο στους «ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΚΑΛΟΥΣ», γεγονός που τους ενισχύει την αυτοπεποίθηση.
Τα σπουδαιότερα σημεία που πρέπει να τονιστούν είναι: α) ενθάρρυνση του παιδιού μέσα στον οικογενειακό κύκλο να σκέφτεται στις αποφάσεις, β) αποδοχή του παιδιού μέσα στην οικογένεια, ώστε να δημιουργήσει θετική εικόνα για τον εαυτό του, γ) τόσοι οι γονείς όσο και το σχολείο έχουν υποχρέωση να βοηθούν το παιδί να γίνει αυτόνομο και υπεύθυνο άτομο, ώστε να μπορεί να αποφασίζει μόνο του για τα θέματα που το αφορούν (Η αγωνία και ο αγώνας την τελευταία στιγμή να βρεθεί «ο ειδικός» για τη συμπλήρωση του μηχανογραφικού δελτίου δεν είναι απλώς έγκλημα, είναι καταστροφή), δ) η διατύπωση κάποιας σκέψης του παιδιού για μελλοντικά επαγγέλματα να κουβεντιάζεται με τους γονείς, όσο το δυνατό περισσότερο, σφαιρικά και με λογικά επιχειρήματα. Όμως ο ΣΕΠ,
Δεν είναι μέσο επιλογής,
Δεν κατευθύνει,
Δεν κάνει διάγνωση,
Δεν προσανατολίζει,
Κάνει όμως επαγγελματική διαπαιδαγώγηση, διότι στοχεύει:
1. Στην ανάπτυξη και ωρίμανση της προσωπικότητας,
2. Στην πληροφόρηση για το εκπαιδευτικό σύστημα, τις βαθμίδες σπουδών, τους τύπους σχολείων, τις διεξόδους, τα επαγγέλματα, την αγορά εργασίας (απασχόληση - ανεργία), την εξάσκηση στη λήψη αποφάσεων, την ενημέρωση για τα μεταβατικά στάδια προς την επαγγελματική αποκατάσταση και την αρμονική ένταξη στο κοινωνικό σύνολο.
Η βοήθεια που μπορεί να προσφέρει ο ΣΕΠ στο παιδί, στηρίζεται σε ορισμένες γενικές αρχές που είναι οι εξής:
1) Η διαδικασία της ανάπτυξης και της επιλογής να είναι στα χέρια του παιδιού, μιας και πρόκειται για τη δική του ζωή. Γι’ αυτό οι προσπάθειες του ΣΕΠ αποβλέπουν στο να γίνει το παιδί υπεύθυνο και αυτόνομο, ώστε το ίδιο να προσδιορίσει ποιος είναι και ποιος θέλει να γίνει στο μέλλον.
2) Ο ΣΕΠ δεν παρέχει ορισμένες γνώσεις στον μαθητή, δεν είναι μάθημα, γι’ αυτό δεν βαθμολογείται. Δηλαδή δεν επιχειρείται μέσω του ΣΕΠ αξιολόγηση του μαθητή, γιατί ο ΣΕΠ ασχολείται με ολόκληρη την προσωπικότητα.
3) Ο ΣΕΠ αντιμετωπίζει το μέλλον του παιδιού με αισιοδοξία και δεν το καλεί να συμβιβαστεί ή να περιορίσει τις φιλοδοξίες του. Αντίθετα, του δείχνει ευκαιρίες και το ενθαρρύνει. Η βοήθεια που παρέχεται στο παιδί μέσα από το ΣΕΠ γίνεται με ορισμένες διαδικασίες που στηρίζονται στο διάλογο.
4) Ευνοεί τον προβληματισμό και την ελεύθερη έκφραση των μαθητών.
5) Δίνει ερεθίσματα για συζήτηση στην τάξη.
6) Παρακινεί τα παιδιά να εργαστούν σε ομάδες, δηλαδή να μαθαίνουν να συνεργάζονται.
7) Τα παρακινεί να αναζητούν την πληροφορία που τους χρειάζεται για σπουδές και επαγγέλματα.
8) Βοηθάει το άνοιγμα του Σχολείου προς τον έξω κόσμο, προγραμματίζοντας επισκέψεις σε χώρους εργασίας ή ομιλίες επαγγελματιών στο Σχολείο.
Αυθόρμητα και πειθαναγκαστικά γονείς και μαθητές ας επιζητήσουν την ουσιαστική καταξίωση, αυτή που επιβραβεύει τον καλό, ανεξάρτητα από το είδος του επαγγέλματός του.
Να προσανατολιστούν στις λύσεις αυτές που εξασφαλίζουν στον άνθρωπο την αρμονία ανάμεσα στην εργασία και την ατομική ζωή, που είναι προϋπόθεση για την ευτυχία.
Πρέπει επιτέλους να κατανοήσουμε ότι όλες οι επαγγελματικές θέσεις είναι σεβαστές και πρέπει να εκτιμηθούν, γιατί συμβάλλουν στην κοινωνική αρμονία.
Η Ελλάδα πρέπει επιτέλους να μάθει να εμπιστεύεται την καθαρή γνώση ζωής και ψυχής που ΔΕΝ ΠΕΡΝΑΕΙ ΜΟΝΟ ΑΠΟ ΤΑ ΑΝΩΤΑΤΑ ΙΔΡΥΜΑΤΑ.
Ας ευχηθούμε το μάθημα αυτό να επανέλθει μετά απουσίας 20 περίπου ετών στη Γυμνασιακή Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση. Θα συμβάλλει αποτελεσματικά στην ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΡΜΟΝΙΑ.
Το παρόν άρθρο που ευγενώς φιλοξενεί η εφημερίδα «ΕΡΜΗΣ» σε καμία περίπτωση δεν επιδιώκει να υποδείξει, απλώς καταγράφει την εμπειρία μου σε θέματα επαγγελματικού προσανατολισμού. Όμως, αξίζει να θυμίσουμε ότι η πιο τέλεια κοινωνία δημιουργήθηκε από λαό στον οποίο συνυπήρχαν η μελέτη και η επίγνωση στις σκέψεις και στις πράξεις, και ότι ο πρόοδος του Πολιτισμού έγινε από ανθρώπους που είχαν την φιλοτιμία να αναδειχθούν, που ήξεραν να κατανέμουν τον καιρό τους σε εργασία και άνεση, που συνήθιζαν να αυτομελετώνται και να αυτοτελειοποιούνται σε γνώσεις και ηθικές αξίες. Εννοώ βέβαια τον αρχαίο Ελληνικό λαό, που ό,τι κατόρθωσε δεν οφείλεται σε υπερανθρώπους αλλά σε ανθρώπινες ικανότητες.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΟΜΟΝΗΣ
Συνταξιούχος Εκπαιδευτικός
Διευθυντής στη Β΄θμια Εκπαίδευση
Υπεύθυνος Επαγγελματικού Προσανατολισμού
Α΄Αντιπρόεδρος Ένωσης Επτανησίων Ελλάδας